مقالات ارتودنسی

انحراف فک چیست؟ | علائم و عوارض+درمان با ارتودنسی و بدون جراحی

آیا تا به حال افرادی را دیده اید که دچار انحراف فک هستند؟ این عارضه به چه دلایلی ایجاد شده و چه روش های درمانی برای آن وجود دارد؟ ارتودنسی چه کمکی به درمان این عارضه می کند؟ در این مقاله با ما همراه باشید تا اطلاعات موثری در خصوص این عارضه و روش های درمان به دست آورید.

چکیده مطلب

از شایع ترین مشکلات دهان و دندان می توان انحراف فک را نام برد. این اختلال باعث بروز مشکلاتی در چهره افراد و همچنین عملکرد دهان و دندان آن ها می شود که در صورتی که به موقع درمان نشود با عوارض آزار دهنده ای همراه خواهد بود. آیا تا به حال به عوارض آن فکر کرده اید؟ علل ایجاد آن کدام اند؟ چگونه می توان آن را درمان کرد؟ ارتودنسی چه نقشی در درمان این اختلال دارد؟
پازل کلینیک علاوه بر پاسخ به این سوالات، سایر اطلاعات لازم درباره انحراف فک را در این مقاله گردآوری کرده است. با دکتر احمدرضا حسینی، متخصص ارتودنسی همراه باشید.

انحراف فک چیست؟

انحراف فک عارضه ای است که می تواند در فک بالا یا فک پایین اتفاق بیفتد و از علائم آن می توان به قرینه نبودن دو فک اشاره کرد که موجب می شود تا فرد برای قرار دادن و منطبق کردن دندان های بالا و پایین بر روی هم، فک خود را کج کند. این عارضه در فک پایین شایع تر می باشد. انحراف یا جابجایی فک پایین Mandibular Deviation، نوعی اختلال اسکلتی می باشد که در آن فک به یک سمت انحراف پیدا می کند و باعث ایجاد مشکلاتی در عمل جویدن غذا و همچنین گفتار می شود.

انحراف فک بالا

در این شرایط فک پایین موقعیت صحیح خود را دارد و فک بالا دچار کج بودن و یا انحراف می باشد. این انحراف در حالتی رخ می دهد که خط میانی روبه روی دندان های جلو با خط مرکزی روبه روی دندان های پایین؛ در یک راستا قرار نگرفته باشند.

انحراف فک پایین

انحراف فک پایین زمانی است که فک بالا در موقعیت درست خود قرار گرفته و فک پایین به طرف چپ و یا راست متمایل می باشد. ااین حالت دارای نام اختصاصی Mandibular Deviation می باشد.

علل انحراف فک

عملکرد صحیح فک به هماهنگی بافت های تشکیل دهنده آن مانند تاندون ها، استخوان ها و ماهیچه ها نیاز دارد و در صورت عدم هماهنگی و یا آسیب دیدگی هرکدام از آن ها، ممکن است فک از حالت و موقعیت طبیعی خود خارج شود و عملکرد آن با مشکل مواجه شود. این اختلال می تواند به صورت مادرزادی رخ دهد و یا بر اثر عوامل محیطی ایجاد گردد. در ادامه علل موثر در ایجاد این عارضه را توضیح می دهیم:

1. آسیب دیدگی فک

   گاهی به دلیل آسیب دیدن مفصل فک و محدود شدن دامنه حرکتی آن، حرکت آن از حالت طبیعی خارج می شود و چانه به سمت طرف آسیب دیده منحرف می شود.
   نوع دیگری از این آسیب دیدگی بر اثر تصادف، افتادن و با آسیب های ورزشی اتفاق می افتد که منجر به شکستگی یا دررفتگی فک می شوند و عدم جوش خوردن و ترمیم آن در موقعیت صحیح خود، موجب منحرف شدن آن می گردد.

2. ضعیف بودن عضلات صورت

   ضعیف بودن عضلات یک سمت صورت نیز موجب انحراف فک به یک سمت می شود.

3. اختلالات بایت

   وجود مشکلات مربوط به بایت و تداخل دندان ها با یکدیگر از دیگر مواردی می باشند که موجب ایجاد اختلال در عمل جویدن و صحبت کردن و قرارگیری فک در موقعیت نامناسب می شوند که در نتیجه آن فک دچار انحراف می شود.

4. همی مندیبولار هایپرتروفی

   اختلال همی مندیبولار هایپرتروفی، شامل حالتی می باشد که در آن مفصل گیجگاهی فکی در یک سمت بیشتر از سمت دیگر رشد کرده و موجب منحرف شدن فک می گردد.

5. اختلال مادرزادی

   در برخی موارد ممکن است نوزاد با بیماری فک متولد شود و فک او از بدو تولد دارای انحراف باشد.

روش های درمان انحراف فک

روش های درمان انحراف فک به زمان تشخیص آن و همچنین زمانی که برای درمان اقدام می شود، بستگی دارد. به طور معمول درمان این ناهنجاری در سنین کودکی با استفاده از ارتودنسی انجام می شود. اما در صورتی که بیمار پس از سن بلوغ اقدام به درمان نماید، ممکن است نیاز باشد تا علاوه بر ارتودنسی از جراحی فک نیز کمک گرفته شود. در ادامه به توضیح این دو روش درمانی می پردازیم:

1. درمان انحراف فک با ارتودنسی

   این روش با توجه به نیاز بیمار و شدت مشکل او با استفاده از دستگاه های ارتودنسی زیر انجام می شود:

   • استفاده از دستگاه هیبرید فانکشنال

     دستگاه هیبرید فانکشنال در درمان ارتودنسی علاوه بر اصلاح بی نظمی های دندانی برای اصلاح ناهنجاری های استخوان فک نیز مورد استفاده قرار می گیرد.

   • استفاده از دستگاه ارتودنسی

     کراس بایت خلفی ممکن است تا دارای منشا اسکلتی و یا دندانی باشد که توسط دستگاه های ارتودنسی قابل درمان می باشد.

2. درمان انحراف فک با جراحی

   از جراحی اصلاحی فک زمانی استفاده می شود که مشکلات فک با استفاده از ارتودنسی قابل درمان نبوده و یا بیمار در زمان مناسب برای درمان اختلال موجود اقدام نکرده باشد. این جراحی توسط جراح فک و صورت و یا کمک متخصص ارتودنسی انجام می شود.

ارتباط ارتودنسی و جراحی فک

به طور معمول از درمان ارتودنسی جهت برطرف کردن ناهنجاری های دندانی و فکی، اصلاح طرح لبخند، کمک به افزایش بهداشت دهان و دندان، کمک به اصلاح عملکرد فک و دندان ها استفاده می شود، اما در برخی موارد که بیمار به موقع جهت اصلاح برخی ناهنجاری ها اقدام نمی کند و یا این اختلالات دیر تشخیص داده می شوند، ممکن است ارتودنسی به تنهایی نتواند این مشکلات را برطرف کند و در کنار آن نیاز است تا جراحی فک نیز انجام شود.
در مواردی که ناهنجاری های دندانی و فکی شدید باشند، از جراحی فک برای اصلاح این ناهنجاری ها کمک گرفته می شود. دلیل استفاده از جراحی به این علت می باشد که ممکن است بیمار در سنی باشد که امکان اصلاح ساختار های دندانی و فکی او با استفاده از ارتودنسی وجود نداشته باشد و یا شدت ناهنجاری ها به قدری شدید باشد که مدت زمان درمان ارتودنسی طولانی شده و یا غیر ممکن خواهد بود.
به همین دلیل متخصص ارتودنسی پیشنهاد می کند تا از هر دو درمان ارتودنسی و جراحی فک استفاده شود. ترتیب این درمان ها به این صورت است که ابتدا با استفاده از درمان ارتودنسی ناهنجاری های دندانی اصلاح شده و دندان ها در موقعیت صحیح خود قرار داده می شوند، سپس عمل جراحی توسط جراح فک و صورت انجام می شود تا هر دو فک در موقعیت مناسبی نسبت به یکدیگر قرار بگیرند. بعد از اتمام دوره نقاهت جراحی فک، ممکن است تا بیمار به طور مجدد نیاز به دوره دوم ارتودنسی دندان داشته باشد.

هزینه درمان انحراف فک

هزینه درمان انحراف فک با توجه به شدت مشکل بیمار و نوع درمان های لازم تعیین می گردد. گاهی مشکلات فک تنها با انجام ارتودنسی قابل برطرف شدن هستند، اما در برخی موارد نیاز است تا علاوه بر ارتودنسی از جراحی فک نیز استفاده شود. در این صورت هزینه ها به طور جداگانه محاسبه می شوند و به مواردی مانند شدت مشکل بیمار، جراحی فک بالا، جراحی فک پایین و یا جراحی هر دو فک به طور همزمان بستگی خواهد داشت. به طور مثال اگر بیمار نیاز به جراحی هر دو فک داشته باشد، هزینه عمل دو برابر خواهد شد. در صورتی که برطرف کردن مشکلات فک به هر دو روش ارتودنسی و جراحی فک نیاز داشته باشد، بر هزینه نهایی درمان افزوده می شود. جهت اطلاع از قیمت دقیق درمان این عارضه می توانید به کلینیک ارتودنسی پازل مراجعه نمایید تا با انجام معاینات و بررسی های لازم توسط دکتر احمدرضا حسینی متخصص ارتودنسی، نوع درمان مناسب و هزینه آن مشخص گردد.

ترتیب انجام جراحی فک و ارتودنسی به چه صورت است؟

در مواردی که بیمار نیاز به انجام هر دو درمان برای برطرف کردن اختلالات دندانی و فکی دارد، باید این درمان ها طی برنامه ریزی اصولی انجام شود تا بیمار به بهترین و مطلوب ترین نتیجه دست یابد. در ادامه به توضیح مراحل درمان می پردازیم:

1. برنامه ریزی

   پس از مراجعه به متخصص ارتودنسی و انجام معاینات و تصویربرداری های لازم، در صورتی که مشخص گردد که رفع ناهنجاری های دندانی و فکی بیمار، علاوه بر ارتودنسی نیازمند انجام جراحی فک می باشد، باید برنامه ریزی درمانی به صورت اصولی و حساب شده انجام شود. در این برنامه ریزی سن بیمار، میزان و نوع مشکلات دندانی و فکی و همچنین روش های مورد نیاز برای اصلاح ناهنجاری های موجود در نظر گرفته می شوند. به طور معمول پس از پایان سن رشد بیمار و تکمیل رشد ساختار های استخوانی و دندانی، شدت مشکلات بیمار مورد ارزیابی قرار می گیرند و با استفاده از نتایج حاصله، برنامه ریزی درمانی انجام شده و روند درمان آغاز می شود.

2. انجام ارتودنسی پیش از جراحی

   مرتب بودن دندان ها و قرارگیری آن ها در موقعیت مناسب، به جراح فک و صورت این امکان را می دهد تا میزان و شدت واقعی مشکلات فکی را تشخیص دهد. به همین منظور پیش از انجام این عمل جراحی، ارتودنسی با هدف برقرار کردن تناسب بین دندان های بالا و پایین، ایجاد قوس دندانی مناسب و قرار گرفتن دندان ها در موقعیت مناسب نسبت به هم، با استفاده از ابزار و روش های ارتودنسی موجود، می باشد. مدت زمان درمان ارتودنسی پیش از جراحی فک به طور معمول بین 12 تا 18 ماه طول می کشد.

3. جراحی فک

   اختلالات فکی علاوه بر تاثیر نامطلوبی که بر چهره و زیبایی فرد دارند، باعث ایجاد مشکلاتی در عملکرد صحیح فک ها و دندان ها می شوند و عمل جویدن غذا، تکلم، گوارش و تنفس بیمار را نیز تحت تاثیر قرار می دهند. با انجام عمل جراحی، فک ها در موقعیت صحیحی نسبت به یکدیگر قرار می گیرند، اما گاهی ممکن است نیاز باشد تا برای اصلاح ساختار فک و اندازه آن روش های پیوند استخوان و یا برداشتن استخوان نیز به کار برده شوند.

4. ارتودنسی پس از جراحی فک

   درمان ارتودنسی پس از جراحی با توجه به تشخیص متخصص فک و صورت و همچنین متخصص ارتودنسی، به طور معمول 4 تا 6 هفته پس از جراحی، صورت می گیرد. ارتودنسی نهایی با استفاده از ابزار های مختلف ارتودنسی مانند الاستیک های اینتراماگزیلاری، جهت برطرف کردن ناهنجاری های جزئی فکی و دندانی باقی مانده و تثبیت عمل جراحی، انجام می شود. مدت زمان ارتودنسی نهایی درحدود 6 ماه طول می کشد و پس از آن برای حفظ نتیجه درمان و پیشگیری از حرکت دندان ها، نصب ریتینر ها یا همان نگهدارنده های دندانی انجام می شود.

عوارض و مشکلات ناشی از انحراف فک

انحراف و مشکلات فکی با عوارضی همراه می باشند که در ادامه به معرفی و توضیح آن ها می پردازیم:

1. اختلال در جویدن غذا

   عدم انطباق صحیح فک ها و دندان ها بر روی هم موجب می شود تا بیمار نتواند به درستی عمل جویدن را انجام دهد و همین امر موجب توزیع نامتناسب نیرو بر روی دندان ها و فک می گردد که عوارضی را به همراه خواهد داشت.

2. اختلال در تنفس

   از عوارض انحراف فک می توان به اختلال در تنفس و نفس کشیدن بیشتر از راه دهان اشاره کرد.

3. ایجاد مشکل در خوابیدن

   اختلالات تنفسی ناشی از انحراف فک، خواب راحت را دشوار می کنند.

4. اختلال در صحبت کردن

   اختلالات فکی می توانند باعث سخت شدن تکلم و یا نوک زبانی حرف زدن بیمار می شوند.

5. پوسیدگی دندان

   عوارضی مانند اختلال در جویدن غذا و تکلم که به دلیل قرار نگرفتن فک ها در موقعیت صحیح خود هب وجود می آیند، باعث می شوند تا دندان ها در معرض ساییدگی و پوسیده شدن قرار بگیرند.

6. اختلال در مفصل فکی گیجگاهی

   انحراف فک و توزیع نامتناسب فشار بر روی فک ها می تواند موجب ایجاد اختلال در مفصل فکی گیجگاهی (TMJ) گردد.

سوالات متداول

1. جراحی فک توسط چه کسی صورت می گیرد؟

   این جراحی توسط جراح فک و صورت انجام می شود و طی آن می توان مشکلات و اختلالات خفیف تا شدید فکی را برطرف نمود و به بهبود عملکرد فک ها و همچنین دندان ها کمک کرد.

2. ارتودنسی قبل از جراحی چه تاثیری بر درمان های بعدی دارد؟

   ارتودنسی قبل از جراحی تا حد زیادی مشکلات فکی و دندانی را برطرف می کند و این موضوع به جراح امکان تشخیص دقیق تر مشکلات باقی مانده و انجام جراحی با در نظر گرفتن آن ها را فراهم می کند.لازم به ذکر است که هرچه ارتودنسی اولیه اصولی تر و با دقت بالا انجام شود و ناهنجاری ها را تا حد امکان از بین ببرد، مدت زمان ارتودنسی نهایی کوتاه تر خواهد بود.

3. عوارض جراحی فک کدام اند؟

   این جراحی نیز مانند سایر جراحی ها با عوارضی همراه می باشد که برخی از آن ها می توانند شامل عفونت، تورم، خونریزی، گرفتگی بینی و سینوس و سفتی فک که می تواند موجب ایجاد مشکلات مربوط به جویدن غذا شود، باشند.

درباره دکتر احمدرضا حسینی، متخصص ارتودنسی