شکاف کام و لب یا لب شکری: عوارض، علت و پیشگیری + درمانها

آیا تا به حال عارضه ای به نام شکاف لب و کام را شنیده اید؟ این بیماری به چه دلایلی رخ می دهد؟ در چه سنی باید برای درمان آن اقدام کرد؟ روش های درمان آن کدام اند؟ آیا درمان این عارضه سخت است؟ چه متخصصانی در این درمان به بیمار کمک می کنند؟ این عارضه چه عوارضی به همراه دارد؟ در این مقاله با ما همراه باشید تا اطلاعات مختصر و مفیدی در رابطه با این بیماری مطالعه کرده و همچنین نقش ارتودنسی در این عارضه را بشناسید.

چکیده مطلب

به طور حتم تا به حال بارها اصطلاح لب شکری به گوشتان خورده است. لب شکری به اختلالی گفته می شود که موجب ایجاد شکاف در لب نوزاد می شود. شاید برایتان جالب باشد که بدانید این شکاف می تواند در کام سخت و همچنین در کام نرم نوزادان بر اثر نقص مادرزادی رخ دهد و تاثیرات نامطلوبی بر ظاهر و سلامت آن ها به همراه دارد.
گرچه درمان این اختلال زمان بر است، اما خوشبختانه با انجام پیگیری های لازم و به موقع والدین قابل درمان خواهد بود. آیا می دانید علل ایجاد آن کدام اند؟ کدام تخصص های پزشکی و دندانپزشکی در درمان این اختلال نقش دارند؟ ارتودنسی چگونه می تواند به درمان این بیماری کمک کند؟ علل و عوارض آن کدام اند؟
آنچه در این مقاله مطالعه می کنید، توضیحات کامل و جامعی درباره شکاف لب و کام می باشد. امیدواریم با مطالعه آن به اطلاعات لازم در این باره دست یابید. با پازل کلینیک همراه باشید.

شکاف لب و کام یا لب شکری چیست؟

شکاف لب و شکاف کام یا لب شکری به اختلالی گفته می شود که می تواند در لب، کام و یا هر دو رخ دهد و شکاف لب به حالتی گفته می شود که در آن لب دچار شکاف می شود و شکاف کام شامل حالتی می باشد که در آن قسمت سخت و یا نرم کام دچار شکاف شده باشد. این شکاف نوعی نقص مادرزادی می باشد که از بین هر 700 تولد، یکی از نوزادان به آن دچار می شود. این اختلال باعث ایجاد عوارض نامطلوب ظاهری و روحی می گردد که در صورتی که به موقع نسبت به درمان آن اقدام کرد، می توان از بروز آن ها پیشگیری نمود.

انواع شکاف لب و کام

این شکاف می تواند به صورت یک فرو رفتگی جزئی در لب بالا باشد و یا به صورت عمیق تر رخ دهد و از لب تا سوراخ بینی ادامه پیدا کند. این شکاف می تواند تا قسمت استخوانی کام و حتی تا نرم کام یعنی بخش نرم و غیر استخوانی کام ادامه پیدا کند. انواع مختلف لب شکری شامل موارد زیر می باشد:

1. حالتی که در آن فقط لب دچار شکاف می شود.
2. حالتی که در آن فقط کام دچار شکاف می شود.
3. حالتی که در آن هم لب و هم کام هر دو دارای شکاف هستند.

هزینه درمان شکاف لب و کام

هزینه درمان این عارضه به تعداد جراحی های مورد نیاز که با توجه به نوع و محل شکاف مشخص می شود، هزینه درمان های دندانپزشکی و ارتودنسی و همچنین سایر درمان های جانبی مورد نیاز بستگی دارد.

چگونه می توان شکاف لب و کام را تشخیص داد؟

این شکاف می تواند از بدو تولد قابل مشاهده باشد. گاهی نیز ممکن است تا چند سال بعد از تولد تشخیص داده نشود. خوشبختانه شکاف کام و لب در دوران جنینی با استفاده از سونوگرافی سه بعدی قابل تشخیص می باشد. توصیه می شود که در صورتی که والدین زمینه ارثی این اختلال را داشته باشند، به طور حتم در دوره بارداری اقدام به تهیه تصاویر سونوگرافی جهت تشخیص وجود این اختلال در فرزند خود نمایند تا در صورت وجود هرچه سریع تر درمان شود و از عوارض آن پیشگیری شود.

برای درمان شکاف لب و کام باید به چه متخصصی مراجعه کرد؟

برای درمان شکاف لب و کام بسته به اینکه تنها لب، کام و یا هر دو به طور همزمان دچار شکاف شده باشند، متفاوت است و نیازمند انجام اقدامات و به کار بردن درمان های متفاوتی می باشد که در برخی موارد نیاز به همکاری یک تیم متخصص که شامل متخصص ارتودنسی، دندانپزشک عمومی، جراح فک وصورت، متخصص گوش و حلق و بینی، جراح پلاستیک و همچنین متخصص گفتار درمانی می باشد.

روش های درمان لب شکری

کودکانی که به این اختلال دچار هستند، به ترکیبی از درمان ها نیاز خواهند داشت که در ادامه به بررسی آن ها می پردازیم:

1. جراحی شکاف لب

   این جراحی به طور معمول در حدود 3 ماهگی نوزاد صورت می گیرد. برای انجام آن نوزاد تحت بیهوشی عمومی قرار گرفته و شکاف لب او ترمیم شده و با استفاده از بخیه بسته می شود. مدت زمان این جراحی در حدود 1 تا 2 ساعت طول می کشد و پس از آن نوزاد با توجه به نیاز او و تشخیص جراح، به مدت 1 تا 2 روز در بیمارستان بستری می شود. یکی از عوارض این جراحی باقی ماندن اسکار خفیفی بالای لب کودک می باشد که با مرور زمان کمرنگ می شود.

2. جراحی ترمیم کام

   این جراحی در سنین 6 ماهگی تا 1 سالگی انجام می شود. این جراحی نیز تحت بیهوشی عمومی صورت می گیرد و طی آن شکاف موجود در کام و همچنین بافت های سقف دهان ترمیم شده و با بخیه هایی بسته می شوند. این عمل در حدود 2 ساعت طول می کشد و ممکن است نیاز باشد که کودک به مدت 1 تا 3 روز در بیمارستان بستری شود. اسکار حاصل از جراحی ترمیم کام در داخل دهان خواهد بود و قابل مشاهده نیست، به همین دلیل ایرادی در ظاهر کودک ایجاد نمی کند.

3. سایر جراحی های مورد نیاز

   در برخی موارد ممکن است جراحی های دیگری مورد نیاز باشند که عبارتند از:

   • ترمیم شکاف لثه

     تزمیم شکاف لثه با استفاده از پیوند استخوان که در سنین 8 تا 12 سالگی انجام می شود.

   • ترمیم ظاهر و عملکرد لب ها و کام

     بهبود ظاهر و عملکرد لب ها و کام در صورتی که پس از جراحی اولیه به درستی بهبود نیافته باشند و مشکلات گفتاری مداوم مشاهده شود.

   • جراحی بینی

     جراحی بینی برای اصلاح فرم بینی در کودکانی که شکاف لب تا سوراخ بینی ادامه پیدا کرده و تاثیر نامطلوبی بر آن داشته و همچنین به دلیل وجود اختلال در رشد غضروف های بینی و استخوان فک بالا، انجام می شود. پیش از انجام این جراحی باید هر دو فک بالا و پایین با استفاده از درمان ارتودنسی در موقعیت صحیح خود قرار گرفته باشند.

   • جراحی ترمیم فک

     کودکانی که دچار اختلال شکاف لب و یا کام هستند، ممکن است فک پایین آن ها کوچک و یا عقب باشد که با جراحی ترمیم فک قابل درمان می باشد.

4. ارتودنسی

   همانطور که بالاتر اشاره کردیم، این اختلال می تواند موجب ایجاد بی نظمی های دندانی شود که در این صورت جهت درمان آن ها باید به متخصص ارتودنسی مراجعه کرد. ارتودنتیست با استفاده از روش های موجود مانند استفاده از بریس ها و یا سایر وسایل دندانپزشکی به بهبود مشکلات دندانی و قرار گرفتن آن ها در موقعیت صحیح خود کمک می نماید. دستگاه ارتودنسی به طور معمول پس از افتادن تمام دندان های شیری و رشد دندان های دائمی مورد استفاده قرار می گیرد. اما گاهی ممکن است پیش از انجام جراحی پیوند استخوان برای ترمیم لثه، استفاده از بریس ها لازم شود.

اقدامات و درمان های جانبی شکاف لب و کام

نوزادان مبتلا به این اختلال، دچار عوارضی می شوند که نیازمند انجام درمان های جانبی می شوند که والدین باید به آن ها توجه نمایند. در ادامه به معرفی و توضیح آن ها می پردازیم:

1. مراقبت از دندان ها

   در صورتی که شکاف های موجود لثه نوزاد را نیز درگیر کنند، معمولا دندان ها کج شده و یا در موقعیت ناصحیحی قرار می گیرند. این اختلال می تواند موجب از دست دادن دندان، عدم رشد کامل دندان ها و یا رشد دندان های اضافه شود. به همین دلیل توصیه می شود تا فرزند خود را برای انجام معاینات و ارزیابی های لازم نزد دندانپزشک اطفال ببرید تا سلامت دندان های او بررسی شود. کودکانی که دچار شکاف لب و یا کام هستند، بیشتر از سایر کودکان در معرض پوسیدگی های دندای قرار دارند، بنابراین والدین باید آن ها را به رعایت بهداشت دهان و دندان تشویق کنند و به آن در مراقبت از دندان های خود کمک نمایند.

2. کمک به تغذیه کودک

   نوزادانی که به این بیماری مبتلا باشند، در مکیدن شیر مادر بامشکل مواجه می شوند، به همین دلیل والدین باید با استفاده از روش های کمکی و یا جایگزین به آن ها جهت داشتن تغذیه مناسب و پیشگیری از سوء تغذیه، کمک نمایند. برای انجام این کار می توان از شیشه های مخصوص که برای بیماران مبتلا به شکاف لب و کام طراحی شده اند، استفاده نمود. در برخی موارد با تشخیص پزشک معالج ممکن است از لوله ای که از درون بینی کودک رد می شود برای تغذیه او کمک گرفت، به طور معمول این لوله تا زمانی که عمل جراحی ترمیم کام و لب نوزاد انجام شود، باقی می ماند.

3. درمان مشکلات شنوایی

   یکی از عوارضی که این اختلال به همراه دارد، می تواند ابتلای کودک به بیماری چسب گوش باشد که شنوایی او را با مشکل مواجه می کند. توصیه می شود شنوایی کودک به طور مرتب تحت ارزیابی قرار گیرد تا در صورت وجود هرگونه مشکلی، درمان آن را فورا آغاز کرد. گاهی مشکلات به وجود آمده در گوش، پس از بهبود کام، برطرف می شوند و در برخی موارد نیاز است تا لوله هایی به نام گرومت درون پرده گوش قرار داده شوند تا مایعی که درون آن تجمع پیدا می کند و باعث ایجاد مشکلات شنوایی می شود، از طریق آن خارج شوند. ممکن است در درمان برخی کودکان استفاده از سمعک نیز، تجویز شد.

4. گفتار درمانی

   جراحی ترمیم کام می تواند مشکلات گفتاری ناشی از این اختلال را تا میزان قابل توجهی کاهش دهد، اما با این وجود برخی از کودکان همچنان نیاز به درمان های بیشتری مانند گفتار درمانی خواهند داشت. در طول سنین 18 ماهگی تا 5 سالگی، گفتار کودک باید به طور مرتب تحت ارزیابی و درمان قرار بگیرد. در طول این درمان کمک والدین به کودک برای بهبود تکلم و واضح صحبت کردن، می تواند نقش بسزایی داشته باشد.

برنامه مراقبتی کودکان مبتلا به شکاف کام و لب

درمان این اختلال در کودکان باید بر اساس یک برنامه درمانی و مراقبتی متناسب با شرایط کودک انجام شود. ممکن است نیاز باشد که فرزند شما تا سن 21 سالگی تحت مراقبت و درمان قرار بگیرد. این برنامه ریزی به طور معمول طبق موارد زیر صورت می گیرد:

1. تولد تا 6 هفتگی

   در طول این بازه زمانی باید از روش ها و ابزار هایی که پزشک معالج توصیه می کند، استفاده نمود. علاوه بر این ارزیابی هایی مانند بررسی وضعیت شنوایی و سایر آزمایشات لازم انجام می شوند.

2. 3 تا 6 ماه

   سن مناسب برای درمان شکاف لب در بازه زمانی 3 تا 6 ماهگی نوزاد می باشد.

3. 6 تا 12 ماه

   در این سن، جراحی شکاف کام انجام می شود.

4. 18 ماهگی تا 5 سالگی

   کودکان مبتلا به شکاف لب و کام دچار اختلالات گفتاری می شوند و معمولا در سنین 18 ماهگی تا 5 سالگی باید گفتار آن ها تحت ارزیابی قرار بگیرد و جلسات گفتار درمانی را آغاز کنند.

5. 8 تا 12 سال

   در صورتی که کودک در ناحیه لثه نیز دچار شکاف شده باشد، با توجه به تشخیص پزشک معالج در سنین 8 تا 12 سال تحت درمان پیوند استخوان در برای ترمیم شکاف در آن ناحیه قرار می گیرند.

6. 12 تا 15 سال

   در این سنین وضعیت رشد فک باید تحت مراقبت قرار گیرد، همچنین با توجه به شرایط بیمار و تشخیص متخصص ارتودنسی ممکن است درمان ارتودنسی شروع شود.

ارتودنسی چگونه به درمان شکاف لب و کام کمک می کند؟

در این بخش به توضیح نقش ارتودنسی در درمان لب شکری می پردازیم.

1. دستگاه های ارتودنسی ساخته شده برای کمک به تغذیه کودک

   

   کودکان مبتلا به این عارضه، هنگام تغذیه دچار مشکل می شوند، به همین دلیل مهمترین مسئله ای که باید به آن توجه شود، مسئله تغذیه می باشد و با مراجعه به متخصص ارتودنسی می توان دستگاه های ارتودنسی که با هدف کمک به تغذیه کودک طراحی و ساخته شده اند را تهیه کرد.

2. ارتودنسی متحرک

   

   ارتودنسی متحرک در درمان این اختلال با هدف افزایش قوس دندانی فک بالا و اصلاح مشکلات فکی انجام می شود و به طور معمول از سنین 5 و یا 6 سالگی آغاز شده و تا سن 12 سالگی به کار برده می شود. درمان ارتودنسی باید پیش از عمل پیوند استخوان لثه که در سنین 8 تا 12 سالگی انجام می شود، شروع شود تا فضای کافی برای رویش دندان ها ایجاد گردد. در صورتی که دندان های اضافی در فک بالا و اطراف شکاف وجود داشته باشند، باید ابتدا نسبت به کشیدن آن ها اقدام کرد، سپس فضای خالی موجود بر اثر غیاب دندان ها، با استفاده از کاشت ایمپلنت حفظ شود و یا توسط سایر دندان ها پر شود.

3. ارتودنسی ثابت

   

   ارتودنسی ثابت معمولا از سن 12 سالگی شروع می شود. این درمان با هدف هماهنگ و منظم کردن دندان های فک بالا و پایین انجام می شود. گاهی در بیماران مبتلا به این عارضه، فک بالا دچار عقب رفتگی می شود که با استفاده از درمان ارتودنسی می توان به جلو آمدن و قرار گرفتن فک در موقعیت صحیح خود، کمک کرد.

علل ایجاد شکاف لب و کام

این بیماری بر اثر برخی عوامل ژنتیکی و محیطی رخ می دهد که در ادامه به آن ها اشاره می کنیم:

1. ژنتیک

   ژنتیک یکی از عواملی می باشد که می تواند در بروز این اختلال نقش داشته باشد.

2. برخی دارو ها

   مصرف برخی دارو ها در دوران بارداری و همچنین مصرف سیگار و الکل نیز از عواملی هستند که خطر ابتلا به این بیماری را افزایش می دهند.

3. جهش ژنی

   یکی از دیگر از عوامل موثر بر ایجاد این عارضه، جهش ژنی می باشد.

4. استرس در دوران بارداری

   وجود استرس و اضطراب در مادران باردار می تواند تاثیرات نامطلوبی بر جنین داشته باشد که یکی از آن ها ایجاد شکاف لب در نوزاد می باشد.

نقش متخصص ارتودنسی در درمان شکاف لب و کام

متخصص ارتودنسی باید در زمان مناسب تصمیمات حیاتی برای مداخله ارتودنسی را بگیرد و اهداف درمانی را برای هر مداخله در اولویت قرار دهد. درمان ارتودنسی بیماران مبتلا به شکاف لب و کام، در چهار مرحله درمانی مجزا ارائه می شود که شامل دوره نوزادی، دندان شیری، دندان مختلط و دندان دائمی می باشد.

مشکلات دندانی ناشی از شکاف لب و کام

تحقیات دندانپزشکی نشان داده اند که در حدود 94% از بیمارانی که به این اختلال مبتلا هستند، دچار حداقل یکی از اختلالات دندانی زیر شده اند:

1. وجود دندان های ناتال (دندان هایی که در بدو تولد در دهان نوزاد مشاهده می شوند.)
2. وجود دندان های اضافی
3. نهفتگی دندان
4. تاخیر در رویش دندان
5. ناهنجاری در اندازه دندان
6. هیپوپلازی مینای دندان
7. اوربایت و یا اپن بایت عمیق
8. وسط نبودن خط میانی دندان ها
9. پوسیدگی دندان ها و بیماری های پریودنتال که به دلیل عدم رعایت بهداشت دهان و دندان ایجاد می شوند.

عوارض شکاف لب و کام

این بیماری علاوه بر ناهنجاری های زیبایی و ظاهری که به وجود می آورد می تواند با عوارض زیر نیز همراه باشد:

1. مشکلات تغذیه ای

   وجود شکاف در کام و یا لب، امکان تغذیه و شیر خوردن نوزاد را با مشکل مواجه می کند. عمل مکیدن سینه مادر و یا شیشه شیر نیازمند وجود خلاء در دهان کودک می باشد و در صورتی که سقف دهان کودک به درستی شکل نگرفته باشد، این خلاء ایجاد نمی شود و کودک قادر نخواهد بود تا عمل مکیدن را به درستی انجام دهد و در صورت مکیدن، ممکن است شیر وارد بینی او شود.

2. مشکلات شنوایی

   این بیماری می تواند منجر به عفونت گوش شود. این عفونت ها به دلیل اختلال در عملکرد لوله ای است که گوش میانی و گلو را به هم متصل می کند. بروز عفونت های مکرر می تواند در کاهش شنوایی نوزاد و یا کودک تاثیر داشته باشد.

3. مشکلات گفتاری

   وجود شکاف در لب و یا کام می تواند در عملکرد عضلات آن ناحیه اختلال ایجاد کند و گفتار کودک را بامشکل مواجه کند. این مشکلات می توانند شامل دیر صحبت کردن و یا غیر طبیعی صحبت کردن کودک باشند.

4. مشکلات دندانی

   یکی دیگر از عوارض این شکاف ها بروز ناهنجاری های دندانی و فکی می باشند که باعث می شوند دندان ها و فک به درستی رشد نکنند و یا در موقعیت صحیح خود قرار نگیرند.

5. مشکلات تنفسی

   شکاف لب و یا کام می توانند در راه های هوایی بینی مشکل ایجاد کنند و باعث شوند تا در عمل تنفس اختلال ایجاد گردد. طبق تحقیقات انجام شده، 70% از بیماران مبتلا به این عارضه دچار مشکلات تنفسی می شوند و تقریبا 80% آن ها از راه دهان تنفس می کنند.

پیشگیری از بروز شکاف لب و کام

شکاف لب و کام اختلالی است که می تواند قابل پیشگیری باشد. در ادامه راه های پیشگیری از آن را معرفی می کنیم:

1. عدم مصرف سیگار

   مصرف سیگار در دوره بارداری توسط مادر از عواملی می باشد که سبب ایجاد هیپوکسی در جنین می شود که بر اثر آن احتمال ابتلای جنین به لب شکری و شکاف کام و لب، بالا می رود.

2. کنترل بیماری دیابت

   دیابت همانطور که می تواند در زمینه های دیگر سلامت مادر و جنین را به خطر اندازد، خطر ابتلای کودک به لب شکری و شکاف لب و کام را نیز افزایش می دهد. به همین دلیل توصیه می شود تا مادران مبتلا به دیابت، قبل از بارداری و در طول این دوره به طور مرتب قند خون خود را چک کنند و دستورات پزشک معالج را با دقت انجام دهند.

3. عدم مصرف برخی دارو ها

   مادرانی که پیش از بارداری خود، دارو های خاصی مانند کورتون، آرامبخش و ضد تشنج مصرف می کنند، زمانی که تصمیم به بارداری دارند، باید این موضوع را با پزشک معالج خود در میان بگذارند و راهنمایی های لازم در این باره را کسب کنند. زیرا ممکن است مصرف برخی دارو ها در این دوره ممنوع باشد و یا نیاز باشد تحت کنترل قرار بگیرد. از عوارضی که این دارو ها می توانند ایجاد کنند، قرار گرفتن نوزاد در معرض ابتلا به شکاف لب و کام می باشد.

4. پیگیری و درمان بیماری های عفونی

   بیماری هایی مانند سرخک و سرخچه و همچنین عفونت های باکتریایی باید جدی گرفته شوند. زیرا عدم توجه و اقدام به درمان فوری می تواند باتعث تضعیف سیستم ایمنی شوند و احتمال ابتلا به این عرضه را افزایش دهند.

سوالات متداول

1. آیا نوزاد با وجود شکاف لب و یا کام می تواند، شیر بخورد؟

   به طور معمول نوزادانی که دچار شکاف لب هستند، می توانند از شیر مادر تغذیه کنند. اما نوزادانی که کام آن ها شکاف داشته باشد، نمی توانند عمل مکیدن شیر را به درستی انجام دهند، به همین دلیل برای تغذیه آن ها باید از شیشه شیر مخصوصی که در داروخانه ها موجود می باشد، استفاده کرد.

2. کدام متخصصین دندانپزشکی می توانند به بیمار مبتلا به شکاف کام کمک کنند؟

   از آن جا که بیماران مبتلا به لب شکری می توانند دچار مشکلات و اختلالات دندانی و فکی شوند، دندانپزشک اطفال و متخصص ارتودنسی در درمان این اختللات نقش بسیار مهمی خواهند داشت.

3. مناسب ترین زمان درمان شکاف کام و لب چه موقع می باشد؟

   مناسب ترین زمان برای درمان این اختلال، بلافاصله پس از تولد نوزاد می باشد..

4. آیا عارضه شکاف کام و لب به خوبی قابل درمان خواهد بود؟

   بله. در صورت مراجعه به موقع و منظم به متخصصین گروه پزشکی مانند دندانپزشک، متخصص ارتودنسی، جراح فک و صورت و سایر متخصص هایی که بالاتر به آن ها اشاره کردیم، و انجام همکاری های لازم توسط بیمار و والدین او، این عارضه به خوبی قابل درمان خواهد بود.

5. مراجعه به موقع به متخصص ارتودنسی چه نقشی در درمان شکاف لب و کام دارد؟

   در صورتی که بیمار به موقع به متخصص ارتودنسی مراجعه نماید، با استفاده از دستگاه های ارتودنسی می توان فک بالا را که دچار عقب رفتگی شده است، به سمت جلو متمایل کرد و دیگر برای جلو آوردن آن نیاز به عمل جراحی فک نخواهد بود. اما در صورت عدم مراجعه در زمان مناسب، بیمار ناچار می شود تا از عمل جراحی فک برای درمان عقب رفتگی فک خود استفاده کند که برای انجام این عمل باید پس از سن 18 سالگی اقدام نماید.